Manisa’dan ABD'ye göç eden Moris Şinasi’nin hayatı sizi 1800'lü yıllara götürecek. Türkiye'den tütün ithali yaparak ABD'de sektörün tekelini elinde tutan Şinasi kardeşlerin başarı hikayesi ilgi çekiyor. Moris Şinasi'nin ise bir tek isteği vardı; unutamadığı memleketi Manisa'da bir hastane yaptırmak... Peki Moris Şinasi kimdir? İşte Moris Şinasi’nin hayatı…
Moris Şinasi Kimdir?
ABD gazetelerinin “Amerika’da zengin oldu ama hiçbir zaman Türkiye’deki memleketini unutmadı” diye yazdığı Moris Şinasi (Musa Eskenazi) 1855 yılında yoksul bir Yahudi ailenin çocuğu olarak Manisa’da dünyaya gelir. İki erkek kardeşi (Solomon ve Ya'akov) ve bir kız kardeşi (Sultana) vardır.
Moris Şinasi Hafsa Sultan Darüşşifası'nda tedavi oldu
Henüz 14 yaşındayken difteri hastalığına yakalanarak ölümle burun buruna gelir. Kanuni Sultan Süleyman’ın annesi Hafsa Sultan adına 1538 yılında Manisa’da yaptırılan Hafsa Sultan Darüşşifası'nda Şinasi Bey (Avrupa dillerinde Shinasi veya Schinasi) isminde bir Türk doktor tarafından tedavi edilir ve iyileşir. Ailesi doktora olan vefalarından dolayı Musa’ya Şinasi ismini de verirler.
Şinasi’nin babasında hiç para yoktur. Baba, Şinasi’nin taburcu olması için çaresizlik içinde hastane yetkililerine gider. Parası olmadığını ve nasıl taburcu edeceklerini sıkılarak anlatır. Hastane yetkililerinin buranın bir vakıf hastanesi olduğunu parası olmayanlardan para alınmadığını söyler. Bunu duyan küçük Musa kendi kendine söz verir. İleride zengin olursa doğduğu ve tedavi olduğu bu şehre tıpkı bu hastane gibi fakirlerden para alınmayan bir vakıf hastanesi yaptıracaktır.
Musa sağlığına kavuştuktan sonra 15 yaşındayken ailesine destek olmak için çalışmak ister. Önce Yahudi mezarlığında bekçilik işi bulur. Ancak okuma yazma bilmediği için bu işte fazla kalamaz. Girdiği diğer işleri de uzun süre devam ettiremez.
Daha sonrasında o zamanlar fırsatlar ülkesi olarak sürekli konuşulan ve gidilmesi hayal edilen Amerika'ya gitmek üzere abisi Salamon ile yaya olarak geldiği İzmir Limanı’ndaki bir geminin Amerika'ya gittiğini zannederek kaçak olarak binerler. Oysa Amerika’ya gittiğini sandıkları gemi Mısır'ın İskenderiye Limanı’na gitmektedir. İskenderiye Limanı’na varınca limandaki tütün yüklü başka bir gemide hamal olarak çalışırlar. Çalışmasını beğenen tütün yüklü geminin sahibi Grafallo adındaki Yunan asıllı tütün tüccarı Moris’i çok beğenir ve yanında işe alır. Ona tütün işini, ticareti ve sigara yapmayı öğretir.
Moris’in Amerika serüveni başlar…
Moris 30 yaşına kadar burada çalışır, tütün konusunda her şeyi öğrenir. Kendisini çok seven patronundan 25 bin dolar borç alarak 1892 yılında hayaller ülkesi Amerika’ya gider.
Musa Eskenazi Amerika’ya göç edince küçük yaşta kendisini tedavi eden Türk doktor Şinasi Bey’e duyduğu vefadan dolayı Morris Schinasi adını alır.
Moris, 1893’de sigara sarma makinesinin patentini alarak Uluslararası Şikago Fuarı’na katılır. Bu fuarda bir sigara yapıştırma makinesi sergiler. Makine oldukça ilgi görür. Buradan kazandığı para ile hem Garofolo’ya olan borcunu öder hem de New York’a döndüğünde kardeşi Salamon ile birlikte Schinasi Brothers Company (Şinasi Biraderler) şirketini kurar.
Yıl 1903'e geldiğinde ABD devleti Akdeniz'de ticaret yapabilmek ve gemilerini geçirebilmek için Sultan Abdulhamit'e başvurur. Sultan bu teklifi ABD'nin Osmanlıya haraç vermesi karşılığı kabul eder. Yalnız bir şart daha koşar. Ve der ki: “Bizden tütün de satın alacaksınız.” Amerika bunu da kabul eder ve Osmanlıya haraç verir. Bu arada Amerika'nın Osmanlıya haraç vermesi ilk kez Cezayirli Hasan Paşa'nın Akdeniz'de 2 Amerikan gemisine el koyması ile başlar, George Washington hükümetinin 642 bin altın ödemesi ve ticaret yapma hakkının ise yıllık 12 bin Osmanlı altınına bağlanması ile 1795 de tescillenir.
İşte bu tütün anlaşması Morris'in yolunu açar. Ege tütününü iyi tanır ve bağlantıları da vardır. Bu bağlantı avantajını iyi kullanır. Kısa sürede önünde geniş ufuklar açılan Morris, erkek kardeşi Solomon'u da Manisa'dan getirterek iş alanını iyice geliştirir.
New York'ta Brodway 120 Sokak’ta “Schinasi Brothers Company” isimli bir sigara fabrikası kurar. Bu bina hala ayakta kalmayı başarmıştır. Kurduğu bu fabrikada Türkiye'den götürdüğü tütünleri kullanan Moris, kısa zamanda Türk tipi sigaralarla üne kavuşur.
Türkiye'den özellikle Manisa ve Akhisar civarından aldığı tütünleri yine bu bölgeden götürdüğü usta ve kalifiye işçilerle yüksek kalite mamuller elde etmeyi başarır.
1903 yılında Selanik'te iş arkadaşı olan Jozef Ben Rubi'nin kızı Laurette ile tanışıp evlenir. Victoria, Juliette ve Altina isimli üç kızı ile Leon isimli bir erkek çocuğu olur. Artık Morris çok zengindir. Hatta Yunan tebalı Yahudisi eşi için o döneme göre oldukça gösterişli bir malikane yaptırır. Malikanenin 52 odalı olduğu rivayet edilir. Rivayetlerden biri de şudur: Morris Yunanistan'da bir basın toplantısı yapar. Bir gazeteci kağıda bir soru yazar ve Morris'e verir. Morris kağıdı yanındakine verir ve "Ben okuma bilmem sen oku" der. Ardından başka bir gazeteci: “Okuma yazma bilmeden bu kadar zengin oldunuz, bir de tahsilli olsanız kim bilir ne olurdunuz?” Morris şu cevabı verir: “İyi bir mezar bekçisi olurdum!”
1906 yılında Sultan II. Abdülhamit Amerika’ya Türk tütünü ithal ettiği için Moris Şinasi’yi dördüncü dereceden Mecidiye nişanıyla taltif eder.
Beş altı yıl içinde milyoner olan Moris Şinasi ve kardeşi şirketlerini Tobacco Products Company şirketine üç buçuk milyon dolara satar. Moris Şinasi şirketi sattıktan sonra iş hayatından çekilir.
Manisa’daki Moris Şinasi Milletlerarası Çocuk Hastanesi
Moris 1928 yılında memleketi ve doğup büyüdüğü yer olan Manisa'yı hiç unutmaz. O kadar ki yaptırdığı evi Türk stili yaptırır ve içini de yine Türk şark tarzı ile döşer. Çocukluğunda çektiği hastalığı ve gördüğü vefayı da unutmaz.
1929 senesinde hayata gözlerini kapatan Moris Şinasi’nin servetinin 10 milyon dolardan fazla olduğu şaşkınlıkla konuşulmuş. Fakat asıl olay vasiyetinin açıklanmasından sonra yaşanır. Moris Şinasi servetinin 1 milyon dolarını doğup büyüdüğü şehir olan Manisa’da kendi adını taşıyan bir çocuk hastanesi yapılması için bağışlamıştır.
Vasiyeti gerçekleştirmek için eşi Laurette yollara düşer ve Türkiye’ye gelir. Gazeteler bu konuyu “Memleketimize 1 milyon dolar getiren kadın” başlığıyla satırlarına taşır.
Yapılan çalışmalar sonucu hastanenin inşaatı 1 yıl içinde tamamlanır ve hastane tam da vasiyetteki gibi Moris Şinasi adıyla 1933’te Manisalı vatandaşların yoğun katılımı eşliğinde açılır.
Vasiyeti gereği ayrılan bir milyon doların 200 bin dolarıyla hastane yapıldıktan sonra kalan 800 yüz bin doların 1933’den beri değerlendirilerek her yıl hastaneye 30 bin dolar civarında paranın gönderilmesiyle Moris Şinasi adı yaşamaya devam etti.
85 yıl boyunca durmaksızın hizmet veren hastane şu an hizmet dışıdır.
